ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံအား ၿဗိတိသွ်တုိ႔က သိမ္းပုိက္ လုိက္ျခင္းကို ျမန္မာတုိ႔ မည္သည့္ အခါမွ် ဖြင့္ဟ ဝန္ခံျခင္း မျပဳခဲ့ေခ်။ သို႔ေသာ္ ေနျပည္ေတာ္တြင္ ျဖစ္ပ်က္ ေနပုံမ်ားမွာ၊ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ ေအာက္ပုိင္းကို ပုိင္ဆုိင္ေၾကာင္း အနည္းႏွင့္ အမ်ား အသိအမွတ္ ျပဳသကဲ့သုိ႔ ရွိေခ်သည္။ ပုဂံမင္း၏ ညီ မင္းတုန္းမင္းသားသည္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ တန္ခုိးအာဏာ မည္မွ် ႀကီးမား က်ယ္ျပန္႔ေၾကာင္းကို သိနားလည္သူ ျဖစ္သျဖင့္ စစ္မလုိလားသူ တစု၏ ေခါင္းေဆာင္ ျဖစ္၍ လာသည္။ ဤတြင္ ပုဂံမင္းသည္ မင္းတုန္းမင္းသားကုိ မလိုမုန္းတီး ျဖစ္ခဲ့သည္။ ထုိေၾကာင့္၊ မင္းတုန္းမင္းသားသည္ ညီေတာ္ ကေနာင္မင္းသားႏွင့္ အတူ ေရွးထုံးနည္း အတုိင္း ၁၈၅၂ ခုႏွစ္၊ ဒီဇင္ဘာလ၌ ေ႐ႊဘုိသို႔ ထြက္ေျပး တိမ္းေရွာင္ ေလသည္။ ေ႐ႊဘုိတြင္ ေနာက္လုိက္မ်ား စု႐ုံးၿပီးေနာက္ ထီးနန္းကို သိမ္းပုိက္ရန္ ၾကံစည္ရာ ေအာင္ျမင္ႏုိင္သည့္ အေျခသုိ႔ ေရာက္ခဲ့သည္။ မေကြးမင္းႀကီးသည္ မင္းတုန္းမင္းသားကို ဘုရင္ အျဖစ္ လက္ခံ ေက်ညာ၍ မင္းတုန္းမင္း၏ သစၥာကုိ ခံယူျခင္း မျပဳသူတုိ႔အား ဖမ္းဆီး ခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္း ျပဳသည္။ ေဖေဖာ္ဝါရီလတြင္ မင္းတုန္းမင္းသားသည္ အမရပူရ ၿမိဳ႕ေတာ္တြင္းသုိ႔ ဝင္၍ ထီးနန္းကို သိမ္းပုိက္သည္။
ဤသုိ႔ ျဖစ္ပ်က္ ေနဆဲတြင္ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ႏွင့္ တုိက္ခုိက္ ေနေသာ စစ္တပ္မ်ားကုိ ျပန္လည္ ေခၚယူၿပီး ျဖစ္ကာ မင္းတုန္းမင္း နန္းတက္သည္ႏွင့္ပင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ကုိ ခုခံ တုိက္ခုိက္ျခင္းသည္လည္း ရပ္စဲ သြားေတာ့သည္။
မင္းတုန္းမင္းသည္ အေျမႇာ္အျမင္ႏွင့္ ျပည္စုံံ၍ ၿငိမ္းခ်မ္းေရးကို ႏွစ္သက္ေသာ မင္းတပါး ျဖစ္သည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ တုိင္းျပည္အတြက္ တတ္ႏုိင္သမွ် အစြမ္းကုန္ ေဆာင္႐ြက္ခဲ့သူလည္း ျဖစ္သည္။ သုိ႔ရာတြင္ မင္းတုန္းမင္း၏ လက္ထက္၌ ၿဗိတိသွ် နယ္ခ်ဲ႕ အင္အားသည္ အထြတ္သို႔ ေရာက္ေနၿပီ ျဖစ္ေလသည္။ ထုိေၾကာင့္ လြတ္လပ္ေသာ ႏုိင္ငံ အျဖစ္ျဖင့္ တည္တန္႔ ေနေစရန္ ျမန္မာႏုိင္ငံကုိ ျပန္လည္ တည္ေထာင္မည္ဟု ရည္႐ြယ္ခ်က္ ထားရွိေသာ္လည္း အခ်ည္းႏွီး ျဖစ္ခဲ့ရေလသည္။
အဂၤလိပ္တုိ႔ႏွင့္ စစ္ေျပၿငိမ္းျခင္း။
မင္းတုန္းမင္း နန္းတက္ၿပီးေနာက္ ေဆာင္႐ြက္သည့္ ပထမ အခ်က္မွာ ေနျပည္ေတာ္တြင္ ဖမ္းဆီး ခ်ဳပ္ေႏွာင္ထားေသာ ဥေရာပ တုိက္သား အားလုံးကုိ အက်ဥ္းမွ လႊတ္၍ ၿငိမ္းခ်မ္းေရး အတြက္ စကားဆုိရန္ ျမန္မာ သံအမတ္မ်ားကို ေစလႊတ္မည့္ အေၾကာင္း၊ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ထံ စကားပါးလုိက္ျခင္း ျဖစ္ေလသည္။
ၿဗိတိသွ်တုိ႔ သိမ္းပုိက္ေသာ နယ္ေျမမ်ားကား ေျမထဲၿမိဳ႕ ေျမာက္ဘက္၊ ရခုိင္နယ္စပ္မွ ေတာင္ငူ ေျမာက္ဘက္၊ ကရင္နီ နယ္စပ္သုိ႔ တုိင္ေအာင္ အေရွ႕ အေနာက္ နယ္နမိတ္မ်ဥ္း၏ ေတာင္ဘက္ပုိင္း တခြင္လုံး ျဖစ္ေလသည္။ မေကြးမင္းႀကီး ေခါင္းေဆာင္ေသာ ျမန္မာ သံအဖြဲ႕သည္ ပဲခူးေဒသ ဝန္ရွင္ေတာ္ မင္းႀကီးသစ္ ျဖစ္ေသာ ဖယ္ရာႏွင့္ ေတြ႕ဆုံ၍ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ျမန္မာ့ နယ္ေျမမ်ားကုိ အဓမၼ သိမ္းပိုက္ရန္ မသင့္ေၾကာင္း စကား ဆုိၾကေလသည္။ ၿဗိတိသွ်တုိ႔က ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ (ပဲခူး) ကို ၿဗိတိသွ်တုိ႕ သိမ္းပုိက္ေၾကာင္း ျမန္မာမ်ား လက္မွတ္ ေရးထုိး၍ အသိအမွတ္ျပဳလွ်င္ ျပည္ၿမိဳ႕ ေျမာက္ဘက္ရွိ ေဒသမ်ားကုိ ျမန္မာမင္း လက္သုိ႔ ျပန္လည္ အပ္ႏွင္းမည္ ျဖစ္ေၾကာင္း ေျပာဆုိေလသည္။
ၿဗိတိန္ ႏိုင္ငံရွိ အစုိးရႏွင့္ သတင္းစာမ်ားကမူ စစ္ေျပၿငိမ္းေရး စာခ်ဳပ္အား ျမန္မာ ေနျပည္ေတာ္၌ပင္ ေရးထုိး ေစရမည္ ဟူေသာ ျမန္မာ အသေရ ညႇဳိးေစမည့္ အခ်က္ကုိ တဖက္စီးနင္း ေတာင္းဆုိ ၾကေလသည္။ သုိ႔ရာတြင္ ဒါလဟုိဇီသည္ မင္းတုန္းမင္းက နယ္စပ္ရွိ ျမန္မာ အရာရွိမ်ားထံ စစ္တုိက္ခုိက္ျခင္းကုိ ရပ္စဲရန္ အမိန္႔ ထုတ္ျပန္လုိက္ၿပီ ျဖစ္ေၾကာင္း အေၾကာင္းၾကား လုိက္ေသာ အခါ ဒါလဟုိဇီသည္ မိမိ အလုိအတုိင္ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ စစ္ပြဲ ရပ္စဲၿပီ ျဖစ္ေၾကာင္း ေၾကညာ လုိက္ေလသည္။
ဤသုိ႔ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ စစ္ပြဲ ရပ္စဲလုိက္ေသာ္လည္း ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံရွိ ျမန္မာမ်ားက ၿဗိတိသွ် အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို လက္ခံႏုိင္ဖြယ္ရာ မရွိေသးသျဖင့္ ၿဗိတိသွ် တပ္မ်ားသည္ စစ္တိုက္ရန္ အသင့္ ျပင္ဆင္ထားလ်က္ ရွိရသည္။ ဒါလဟုိဇီသည္ ၁၉ ရာစု ဥေရာပတုိက္သားမ်ား ယူဆသကဲ့သုိ႔ တုိင္းရင္းသားတုိ႔သည္ ဥေရာပ တုိက္သားတို႔၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို လုိလုိခ်င္ခ်င္ လက္ခံ လုိၾကသည္ဟု စိတ္ခ် ယုံၾကည္ခဲ့သည္။ ထုိေၾကာင့္ ေအာက္ျမန္မာ ႏုိင္ငံသားတုိ႔သည္လည္း ၿဗိတိသွ်တုိ႔ကို လုိလားစြာ လက္ခံလိမ့္မည္ဟု ေမွ်ာ္လင့္ခဲ့သည္။ သုိ႔ရာတြင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ၃ ႏွစ္တုိင္တုိင္ ေျပာက္က်ား တပ္စုမ်ားကုိ တုိက္ခုိက္ ႏွိမ္နင္း ခဲ့ရေလသည္။ ၎တုိ႔ကို ခုခံသူတုိ႔အား မိမိ ႏုိင္ငံအတြက္ တုိက္ခုိက္ၾကေသာ ျမန္မာ မ်ဳိးခ်စ္မ်ား အျဖစ္ႏွင့္ မဟုတ္ဘဲ ဓားျပ လူဆုိးမ်ား အျဖစ္ႏွင့္သာ ေျပာဆုိေလ့ ရွိၾကသည္။ မည္သုိ႔ ျဖစ္ေစ အရည္အခ်င္းႏွင့္ ျပည့္စုံေသာ ဗမာ့သားေကာင္း ဗိုလ္ျမတ္ထြန္း ကဲ့သုိ႔ေသာ ေခါင္းေဆာင္မ်ဳိးကုိ မူကား ျမန္မာ့ မ်ဳိးခ်စ္ ပုဂၢိဳလ္ တဦးအေနျဖင့္ အသိအမွတ္ မျပဳဘဲ မေနႏုိင္ေတာ့ေခ်။ ဗုိလ္ျမတ္ထြန္း အေၾကာင္းကုိ ဒါလဟုိဇီက လူေပါင္း ၄,ဝဝဝ ကို အုပ္ခ်ဳပ္၍ ၿဗိတိသွ်တုိ႔၏ တုိက္ခုိက္ျခင္းကို သုံးႀကိမ္တုိင္တုိင္ တြန္းလွန္ႏုိင္ကာ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ အသက္ေပါင္း မ်ားစြာ က်ဆုံးၿပီးမွ အေရးနိမ့္ရသျဖင့္ ေခါင္းေဆာင္ေကာင္း တဦး အျဖစ္ လည္္းေကာင္း၊ စစ္သားေကာင္း တဦး အျဖစ္ လည္္းေကာင္း၊ ေလးစား အပ္သည္ဟု မွတ္ခ်က္ ေရးသား ထားေလသည္။ ၁၈၅၇ ခုႏွစ္တြင္ ကရင္ မင္းေလာင္း တဦးက ေခါင္းေဆာင္၍ သူပုန္ထရာ ျမစ္ဝကြၧန္းေပၚ တခြင္လုံးသုိ႔ ပ်ံ႕ႏွံ႕သြား၍ ပဲခူးေဒသတြင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ၿငိမ္ဝပ္ ပိျပားေစရန္ ရွစ္ႏွစ္ နီးပါး ေဆာင္႐ြက္ ခဲ့ရေလသည္။
ၿဗိတိသွ်တုိ႔က မိမိတို႔၏ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးကို အန္တုျခင္း မျပဳႏိုင္ေစရန္ ျမန္မာႏိုင္ငံ ေအာက္ပိုင္း၌ ႀကိဳးစား ေနၾကဆဲ အခ်ိန္တြင္ မင္းတုန္းမင္းသည္ ကုန္းေဘာင္မင္းတို႔တြင္ အတိုးတက္ဆံုးႏွင့္ အရည္အခ်င္း အျပည့္ဆံုးေသာ မင္းတပါး အျဖစ္ျဖင့္ ျမန္မာႏိုင္ငံ အထက္ပိုင္း၌ ေဆာင္႐ြက္လ်က္ ရွိေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ ေနာင္အရွည္ ဆက္လက္၍ ဥေရာပ တိုက္သားတို႔၏ စစ္အင္အားကို ျမန္မာတို႔ ဘက္ၿပိဳင္ႏိုင္စြမ္း မရွိဟု ဆံုးျဖတ္ထားဟန္ တူေလသည္။ မိမိ၏ တာဝန္မွာ ၿဗိတိသွ်တို႔ႏွင့္ ဆက္ဆံရာ၌ ရႏိုင္သေ႐ြ႕ အက်ဳိး ျဖစ္ထြန္းေအာင္ ၾကံေဆာင္ရမည္ ျဖစ္ေၾကာင္းကိုလည္း နားလည္ဟန္ တူသည္။ လတ္မင္းႀကီး ဒါလဟိုဇီ ကိုယ္တိုင္က မင္းတုန္းမင္း၏ အက်င့္ စာရိတၲႏွင့္ ေနာက္ေၾကာင္း ရာဇဝင္သည္ မင္းတုန္းမင္းအား ျမန္မာ ဘုရင္တို႔တြင္ လိမၼာေရးျခား အရွိဆံုး၊ စိတ္အရွည္ဆံုး၊ သေဘာ အေကာင္းဆံုး၊ မင္းျဖစ္ေၾကာင္း ထင္ရွား ေစသည္ဟု ေရးမွတ္ ထားေလသည္။
ထိုအခ်ိန္၌ ၿဗိတိသွ်တို႔သည္ ျမန္မာ့ နန္းေတာ္တြင္ ၿဗိတိသွ် ကိုယ္စားလွယ္ ခန္႔ထားရန္ တြန္႔ဆုတ္လ်က္ ရွိေနသည္။ သို႔ေသာ္ ျမန္မာတို႔၏ အျပဳအမူ အၾကံအစည္မ်ားကို သိရန္ လြန္စြာ အေရးႀကီးေသာေၾကာင့္ အေထာက္ေတာ္ အရာရွိမ်ား အျဖစ္ျဖင့္၊ ရန္ကုန္ၿမိဳ႕ တ႐ုတ္တန္းရွိ လတၲာလမ္းဟု နာမည္တြင္ ရစ္ေစသည့္ ကပၸတိန္ လတၲာႏွင့္ အာလံၿမိဳ႕ဟု နာမည္ တြင္ရစ္ေစသည့္ ေမဂ်ာ အာလံတို႔ကို ခန္႔အပ္ လိုက္ေလသည္။ ထိုသူတို႔ကို မေက်မနပ္ ေသး၍ ျမန္မာ အမ်ဳိးသမီးႏွင့္ ထိမ္းျမားေသာ စေကာ့လူမ်ဳိး ကုန္သည္ ေသာမတ္စပီးယားကို ငွားရမ္း လိုက္ျပန္ ေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ ၿဗိတိသွ်ႏွင့္ ဆက္သြယ္မႈ ရသည့္ အခြင့္အေရးကို လက္မလႊတ္တမ္း ဆုပ္ကိုင္ ထားေလသည္။ ေအာက္ျမန္မာႏိုင္ငံ၏ လယ္ယာ စိုက္ပ်ဳိးေရး လုပ္ငန္းသည္ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ စစ္ပြဲေၾကာင့္ ပ်က္စီးခဲ့ရာ ၁၈၅၃ မွ ၁၈၅၄ ခုႏွစ္ အတြင္း ၿဗိတိသွ်တို႔ သိမ္းပိုက္ခဲ့ေသာ ေဒသမ်ားတြင္ အစာေရစာ ရွားပါး ၾကပ္တည္း ခဲ့ေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ ဘုရင့္ အမိန္႔ျဖင့္ အထက္ ျမန္မာႏိုင္ငံတြင္ ထြက္သမွ် ကုလားပဲႏွင့္ ဂ်ဳံတို႔ကို သိမ္းက်ဳံး ဝယ္ယူရာ၊ ပဲတင္းေပါင္း ၁ဝ,ဝဝဝ ႏွင့္ ဂ်ဳံတင္းေပါင္း ၂ဝ,ဝဝဝ ရသည္။ ပဲကုိ တင္း ၁ဝဝ လွ်င္ က်ပ္ ၂ဝဝ ေဈးႏွင့္ လည္းေကာင္း၊ ဂ်ဳံကုိ က်ပ္ ၂၅ဝ ေဈးႏွင့္ လည္းေကာင္း၊ ၿဗိတိသွ် စစ္တပ္ကုိ ေရာင္းခ်သည္။ ဤ ေရာင္းဝယ္ေရး လုပ္ငန္းျဖင့္ မင္းတုန္းမင္းသည္ ေအးခ်မ္းစြာ မိမိ တိုင္းျပည္ကုိ ေခတ္မီွ၍ အင္အား ေတာင့္တင္းေသာ ႏုိင္ငံ အျဖစ္သုိ႔ ေရာက္ေစရန္ လုိလားေၾကာင္း၊ ထင္ရွား ေစခဲ့သည္။ ေနာက္ဆုံးတြင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ခ႐ုိင္းမီးယန္း စစ္ပြဲႏွင့္ အိႏၵိယ တပ္တြင္း ေထာင္ထားမႈတုိ႔ေၾကာင့္ အခက္အခဲ ၾကံဳေတြ႕ရေသာ အခါ မင္းတုန္းမင္းသည္ ၿဗိတိသွ်ကုိ ရန္မမူ ၿငိမ္းေအးစြာပင္ ေနခဲ့သျဖင့္ မင္းတုန္းမင္း၏ သေဘာထား အမွန္ကုိ ေပၚလြင္ ေစခဲ့သည္။
ျပည္တြင္း ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲမႈမ်ား။
မင္းတုန္းမင္း၏ ျပဳျပင္ ေျပာင္းလဲမႈမ်ားမွာ မ်ားျပား လွသည္။ ၎တုိ႔မွာ ႏုိင္ငံေတာ္ အစုိးရ အတြက္ တာဝန္ ေက်ျ႕ြပန္ရန္ႏွင့္၊ ဝတၲရားမ်ား ေဆာင္႐ြက္ရာ၌ စရိတ္စက သက္သာ ေခ်ာင္ခ်ိေစရန္ ဟူေသာ ဝါဒႏွင့္ ကုိက္ညီခြင့္ ရၾကေလသည္။
မင္းတုန္းမင္း၏ အၾကံအစည္ကုိ ပထမ အႀကိမ္ ေရာင္းဝယ္ ေဖာက္ကားမႈက အေကာင္အထည္ ေပၚေစခဲ့သည္။ စက္မႈ လက္မႈ ကုန္ပစၥည္းမ်ား ထုတ္လုပ္ေရးႏွင့္ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရး တုိ႔ကုိလည္း ႏုိင္ငံ အစုိးရပုိင္ ျပဳလုပ္ေလသည္။ မင္းတုန္းမင္း၏ အဓိက ရည္႐ြယ္ခ်က္မွာ အခြန္ေတာ္ ေကာက္ခံျခင္းကုိ ဖ်က္သိမ္းရန္ ျဖစ္ေလသည္။ သို႔ေသာ္ လုပ္ငန္း အရပ္ရပ္မ်ား မတြင္က်ယ္ေသးမီ အေျခခံ ကိစၥမ်ားကုိ ေဆာင္႐ြက္ရေလသည္။
၁၈၅၄ ခုႏွစ္တြင္ တႏုိင္ငံလုံး၌ သုံးစြဲေသာ အခ်ိန္အတြယ္ အတုိင္းအတာမ်ားကုိ ဘုိးေတာ္ဘုရား လက္ထက္က သုံးခဲ့သည့္ အတုိင္း စံျပဳ သုံးစြဲရမည္ဟု အမိန္႔ ထုတ္ၿပီးေနာက္ အခ်ိန္အတြယ္ အတုိင္းအတာ နမူနာမ်ားကုိ ႏုိင္ငံအႏွံ႔ ေဝငွ ျဖန္႔ခ်ီေလသည္။ ၁၈၅၇ ခုႏွစ္တြင္ ေဂါတမ ဗုဒၶ ပြင့္ေတာ္မူစဥ္က စ၍ အမ်ားျပည္သူတုိ႔သည္ အခြန္ေတာ္ကုိ ဆယ္ဘုိ႔တဘုိ႔ ဆက္သ ခဲ့ရသည့္ နည္းအတုိင္း ျပည္သူ ျပည္သားတုိ႔ထံမွ အခြန္ေတာ္ျဖင့္ ၁ဝ ရာခုိင္ႏႈန္းသာ ေကာက္ယူမည္ ျဖစ္၍ မည္သည့္ အရာရွိကမွ် တုိင္းသူ ျပည္သားတုိ႔ထံမွ ထုိထက္ပုိ၍ ေကာက္ယူျခင္း မျပဳရဟု အမိန္႔ ထုတ္ျပန္ လုိက္သည္။ တျဖည္းျဖည္းျဖင့္ ဤစနစ္သည္ အထက္ ျမန္မာႏုိင္ငံ တခြင္လုံးတြင္ ပ်ံ႕ႏွံ႔ သြားေလသည္။ မင္းမႈထမ္းတုိ႔အား လခေပးသည့္ စနစ္ကုိလည္း စတင္ တီထြင္ေလသည္။ ဤ စနစ္မွာ တံစုိး လက္ေဆာင္ စားတတ္သည့္ အေလ့ကုိ လုံးဝ ပယ္ဖ်က္ႏုိင္ျခင္း မရွိေသာ္လည္း အမ်ား ျပည္သူတုိ႔အား မည္မွ် ေပးသင့္ မေပးသင့္ကုိ ရွင္းလင္းစြာ သိျမင္ေစသည္။ ၁၈၆၅ ခုႏွစ္၌ မႏၩေလး နန္းၿမိဳ႕ေတာ္ အတြင္းတြင္ ဒဂၤါးသြန္း စက္႐ုံတခု တည္၍ အ႐ြယ္ အေလးခ်ိန္ ေငြသား တညီတည္း ျဖစ္ေသာ ေဒါင္းဒဂၤါးမ်ားကုိ သြန္းလုပ္ ေစသည္။ ဤသုိ႔ျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ေရးႏွင့္ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရးကို ပုိမုိ တြင္က်ယ္ ေစခဲ့ေလသည္။
လမ္းပန္း ဆက္သြယ္ေရး လုပ္ငန္းတြင္ မင္းတုန္းမင္းသည္ အထူး ဝါယမ စုိက္ထုတ္ကာ ေငြကုန္ ေၾကးက် အတန္မ်ားမ်ား ခံခဲ့ေလသည္။ ၿဗိတိသွ် တုိ႔သည္လည္း မိမိတို႔ ပုိင္နက္ ျဖစ္ေသာ ေအာက္ျမန္မာ ႏုိင္ငံတြင္ လမ္းပန္း ဆက္သြယ္ေရး တုိးတက္မႈ အတြက္ ႀကိဳးပမ္း ၾကေလသည္။ ဧရာဝတီႏွင့္ စစ္ေတာင္း ျမစ္ဝွမ္းတုိ႔တြင္ မီးရထားလမ္းမ်ား ေဖာက္လုပ္ ၾကသည္။ ရန္ကုန္၊ ျပည္ မီးရထားလမ္းသည္ ၁၈၇၇ ခုႏွစ္တြင္ ၿပီးစီးေလသည္။ အစုိးရ သေဘၤာမ်ားကို ဝယ္ယူလုိက္သည့္ ကုမၸဏီငယ္ကုိလည္း ၁၈၆၈ ခုႏွစ္တြင္ ဧရာဝတီ သေဘၤာ ကုမၸဏီ အမည္ျဖင့္ အစုိးရမွ အသိအမွတ္ ျပဳလုိက္ေလသည္။ ဦးစြာ ပထမ မႏၩေလးသို႔ တပတ္တခါ သေဘၤာ ထြက္ေစ၍ ဗန္းေမာ္သုိ႔ တလ တႀကိမ္ ထြက္ေစသည္။ ၁၈၇၅ ခုႏွစ္တြင္ ကုမၸဏီက သေဘၤာသစ္ ၅ စင္း ႏွင့္ ကုန္တြဲ ၆ စင္းကုိ ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔ တင္သြင္းေလသည္။ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံ၌ ရခုိင္ႏွင့္ တနသၤာရီ ေဒသမ်ားရွိ ဆိပ္ကမ္း ၿမိဳ႕ငယ္မ်ား ကုိလည္း ၿဗိတိသွ် အိႏၵိယ မီးသေဘၤာ ကုမၸဏီပုိင္ သေဘၤာမ်ားျဖင့္ ရန္ကုန္ႏွင့္ ကူးလူး ဆက္ဆံ ခဲ့ေလသည္။ ပီနန္ႏွင့္ စကၤာပူ သုိ႔လည္း သေဘၤာ မွန္မွန္ ထြက္ေစ ခဲ့ေလသည္။ ၁၈၇၁ ခုႏွစ္တြင္ အီဂ်စ္ ႏုိင္ငံ၌ စူးအက္တူးေျမာင္း ဖြင့္လွစ္ၿပီးေသာ အခါ ဥေရာပမွ သေဘၤာမ်ားသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔ တုိက္႐ုိက္ ေပါက္ေရာက္ လာၾကေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ သေဘၤာႀကီး ၅ စင္းကို ဝယ္ယူကာ သေဘၤာငယ္ေပါင္း မ်ားစြာလည္း လက္ဝယ္ ရွိေလသည္။ ထုိမွ်မက ကုန္သည္မ်ား၏ ေလွငယ္မ်ားကုိလည္း ငွားရမ္း အသုံးျပဳ ႏုိင္ေလေသးသည္။
မင္းတုန္းမင္းသည္ ေၾကးနန္း စနစ္၏ တန္ခုိးကုိ နားလည္သူ ျဖစ္သည့္ အတြက္ ျမန္မာ လူငယ္မ်ားကို ေၾကးနန္း႐ုိက္ အတတ္ သင္ၾကားရန္ အမိန္႔ ထုတ္သည္။ မၾကာျမင့္မီ မုိ႔စ္ကုဒ္ စနစ္ကုိ အေျခခံျပဳ၍ ေၾကးနန္းပုိ႔သည့္ စနစ္ကုိ သင္ၾကားေစကာ ျမန္မာ စာလုံးျဖင့္ မုိ႔စ္ကုဒ္ စနစ္ကုိ တီထြင္ေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ ျမန္မာ့ သယံဇာတ ပစၥည္းမ်ားကို အျပည့္အဝ အသုံးခ်ႏုိင္ေအာင္ ျပဳလုပ္၍ လုိသမွ် ပစၥည္းကုိ ထုတ္လုပ္ႏုိင္လွ်င္ ျမန္္မာႏုိင္ငံသည္ ျပင္ပမွ ကုန္ပစၥည္းမ်ားကုိ အားကိုးေနရန္ မလုိဟု ေကာင္းစြာ သေဘာေပါက္ ေလသည္။
မင္းတုန္းမင္းသည္ ေစာစီးစြာပင္ ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ လယ္ယာလုပ္ငန္းႏွင့္ ကုန္ၾကမ္းထြက္ သတၴဳ တူးေဖာ္ေရး လုပ္ငန္း၊ သစ္လုပ္ငန္း မ်ားကုိသာ အားကုိး ေနလွ်င္ ကုန္ထုတ္လုပ္ေရးတြင္ လည္းေကာင္း၊ လူေနမႈ အဆင့္အတန္းတြင္ လည္းေကာင္း၊ လြန္စြာ နိမ့္က်မည္ကုိလည္း သိနားလည္ဟန္ တူေလသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ စက္မႈ လုပ္ငန္း အတြက္ စက္႐ုံ အမ်ဳိးမ်ဳိးကုိ ဥေရာပမွ စက္ကိရိယာ ပစၥည္းမ်ားျဖင့္ တည္ေဆာက္ေစကာ တခါတရံ ဥေရာပ တုိက္သားမ်ားကိုပင္ ငွားရမ္း အုပ္ခ်ဳပ္ ေစခဲ့သည္။ စက္႐ုံမ်ားမွာ အထည္အလိပ္ (အထူးသျဖင့္ ဝါဂြမ္းႏွင့္ ပုိး) ရက္လုပ္သည့္ စက္႐ုံမ်ားႏွင့္ ခ်ိပ္၊ ရွား၊ မဲနယ္ခ်က္႐ုံ၊ သၾကားစက္၊ လႊစက္၊ ဆန္စက္၊ ဂ်ဳံစက္တုိ႔ အျပင္ ေသနတ္ႏွင့္ အေျမာက္ သြန္းလုပ္ေသာ စက္႐ုံမ်ား ျဖစ္ေလသည္။ ၁၈၇၂ ခုႏွစ္သုိ႔ ေရာက္ေသာ္ အမ်ဳိးမ်ဳိးေသာ စက္႐ုံေပါင္း ၅ဝ မက တည္ေဆာက္ၿပီး ျဖစ္ေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ စက္႐ုံ လုပ္ငန္းႏွင့္ ပတ္သက္သည့္ လုပ္ငန္း ေဆာင္တာ မွန္သမွ်ကုိ မိမိ စိတ္ခ် ယုံၾကည္ရေသာ မကၡရာ မင္းသားႀကီးအား အပ္ႏွင္းသည္။
ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရး စီမံကိန္း။
ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ႏုိင္ငံျခားသား ကုန္သည္မ်ားႏွင့္ ၿပိဳင္ဆုိင္ ႏုိင္ေလာက္ေအာင္ အရင္းအႏွီး ေတာင့္သူမွာ မင္းတုန္းမင္း တပါးသာလွ်င္ ရွိေလသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ ျပည္တြင္း ျပည္ပ ေရာင္းဝယ္ေရး ႏွစ္ခုစလုံးကုိ ေဆာင္႐ြက္ ေလေတာ့သည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ ႏုိင္ငံပ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္မႈကုိ ခ်ဲ႕ထြင္ရန္ ယူနန္ႏွင့္ ကုန္ကူးသန္းမႈကုိ အားေပးျခင္း၊ အိႏၵိယႏွင့္ ပါရွား ႏိုင္ငံမ်ားသုိ႔ သံ ေစလႊတ္ျခင္း၊ စပိန္၊ အီတလီ၊ ျပင္သစ္တုိ႔ႏွင့္ စီးပြားေရး အားျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ႏုိင္ငံေရး အားျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ ဆက္သြယ္မႈ ရရန္ ႀကိဳးစားျခင္း စသည္တုိ႔ကုိ ျပဳခဲ့သည္။
တုိင္းသူ ျပည္သားတုိ႔၏ သေဘာတြင္ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ရာ၌ ဘုရင္ လက္ဝါးႀကီးအုပ္သည့္ စနစ္သည္ ကာကြယ္မႈကုိ ေပးထားသည္ဟု ယူဆ ၾကေလသည္။ ျပည္တြင္း ေရာင္းဝယ္မႈႏွင့္ ျပည္တြင္း ကုန္ထုတ္လုပ္ေရးမွာ အခြန္မဲ့ ျဖစ္ေလသည္။ အမ်ား ျပည္သူတုိ႔သည္ မိမိတို႔ ႏွစ္သက္ရာကို စုိက္ပ်ဳိးႏုိင္၍ ျပည္တြင္း ေဈးမ်ားတြင္ လြတ္လပ္စြာ ေရာင္းခ်ႏုိင္ခြင့္ ရွိသည္။ နယ္စပ္ ေဒသမ်ားကို ေက်ာ္လြန္၍ အေရးႀကီးေသာ ကုန္ပစၥည္း တခုကို ေရာင္းခ်လုိလွ်င္ ဘုရင့္ ကုိယ္စားလွယ္မွ တဆင့္ ျဖစ္ေစ၊ လုိင္စင္ ရထားေသာ ကုိယ္စားလွယ္မွ တဆင့္ ျဖစ္ေစ၊ ေရာင္းခ်ရျခင္း သာလွ်င္ ခ်ဳပ္ခ်ယ္မႈ တရပ္ ျဖစ္ေလသည္။ ေအာက္ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ဘုရင္ ကုိယ္စားလွယ္ေတာ္မ်ားသည္ ကုန္တင္သြင္း သူမ်ားထံမွ အလုံးအရင္း ခ်ဳပ္၍ ျဖစ္ေစ၊ ျမန္မာ လယ္သမားမ်ား ထံမွ တုိက္႐ုိက္ ျဖစ္ေစ၊ ေဈးသက္သာစြာျဖင့္ ဝယ္ယူသည္။ အေြ႔ြကးပင္ ရႏုိင္ေသးသည္။ ျမန္မာ့ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားသည္ ရန္ကုန္ ေပါက္ေဈးကုိ ႀကိဳက္ႏွစ္သက္ျခင္း မရွိပါက မဒရပ္ႏွင့္ ကာလကတၲားၿမိဳ႕မ်ားမွ တုိက္႐ုိက္ ဝယ္ယူႏုိင္ခြင့္ ရွိေလသည္။
ျခံဳ၍ ၾကည့္ေသာ္ မင္းတုန္းမင္း၏ စီးပြားေရး စီမံကိန္းသည္ ေအာင္ျမင္သည္ဟု ဆုိရာသည္။ အထက္ ျမန္မာႏုိင္ငံ ထြက္ကုန္၊ ဝင္ကုန္ ပစၥည္း တန္ဖုိးမွာ
ထြက္ကုန္တန္ဖိုး ဝင္ကုန္တန္ဖုိး
၁၈၅၈ - ၁၈၅၉ ၃၁.၉ သိန္း ၃၉.၈ သိန္း
၁၈၆၅ - ၁၈၆၆ ၇၂.၅ သိန္း ၈၃.၄ သိန္း
၁၈၇၇ - ၁၈၇၈ ၂ဝဝ.ဝ သိန္း ၁၇၇.၆ သိန္း
ျဖစ္ေလသည္။
မင္းတုန္းမင္း၏ နန္းသက္ ကုန္ဆုံးခ်ိန္တြင္ ျမန္မာ့ ကုန္ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရး၏ တန္ဖိုးသည္ ၅ ဆ တုိးခဲ့၍ အထက္ ျမန္မာႏုိင္ငံသည္လည္း အေျခလွ၍ လာေတာ့သည္။ မင္းတုန္းမင္း၏ ေအာင္ျမင္မႈကုိ ဥေရာပ တုိက္သားတုိ႔ မ႐ႈစိမ့္ ၾကေတာ့ေခ်။ အေၾကာင္းေၾကာင္းတုိ႔ကုိ ေထာက္၍ အထက္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ လြတ္လပ္ေသာ ဘုရင္ စုိးစံ ေနျခင္းသည္ မိမိတို႔ အတြက္ ရႏုိင္သမွ်ေသာ အျမတ္အစြန္းကုိ မရေစရန္၊ ဟန္႔တား ပိတ္ပင္ျခင္း ျဖစ္သည္ဟု မွတ္ထင္လာၾကသည္။
ဥပမာ ဆုိေသာ္ ေအာက္ျမန္မာ ႏုိင္ငံက ၅ က်ပ္ေဈး ေပး၍ ဝယ္ယူရေသာ ေရနံေခ်းကို ျမန္မာဘုရင္က ၂ က်ပ္ခြဲ ေဈးျဖင့္ ဝယ္ထားေၾကာင္း သိရသည္။ ၂၅ က်ပ္ေဈးႏွင့္ ရႏုိင္ေသာ ဝါဂြမ္းကို ျမန္မာ ဘုရင့္ထံမွ ၃၅ က်ပ္ ေစ်းႏွင့္ ဝယ္ယူရသည္။ ခဲမွာ ၇ က်ပ္ ေဈးရင္း ရွိေသာ္လည္း ၁၅ က်ပ္ ေဈးႏွင့္ ဝယ္ရသည္။ မဒရပ္ႏွင့္ အိႏၵိယႏုိင္ငံ အႏွံ႔အျပားတြင္ ငတ္မြတ္ ေခါင္းပါးျခင္းေဘး ဆုိက္ကပ္ေသာ အခါ ဆန္ကုိ အျမတ္အစြန္း မ်ားစြာႏွင့္ တင္ပုိ႔ႏုိင္သည့္ အခ်ိန္တြင္ ဘုရင့္ ကုိယ္စားလွယ္မ်ားက ဝယ္ယူၿပီး ျဖစ္ႏွင့္ေသာေၾကာင့္ မေက်မနပ္ စိတ္ဓာတ္ ပြားမ်ားလာသည့္ ကုန္သည္စု ႏွင့္အတူ ၿဗိတိသွ် အစုိးရသည္လည္း မေက်မခ်မ္း ျဖစ္၍ လာသည္။ အကယ္၍ အထက္ ျမန္မာႏုိင္ငံသာ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ ပုိင္နက္ ႏုိင္ငံ အတြင္း၌ ပါဝင္ခဲ့လွ်င္ ၿဗိတိသွ် ကုန္သည္စု အဖုိ႔ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရး တြင္က်ယ္လာ၍ အျမတ္အစြန္း ပုိမုိ ရႏုိင္မည္ ဟူေသာ အေတြးသည္ အလ်င္အျမန္ ေပါက္ဖြားလာ ခဲ့ေလသည္။
ႏုိင္ငံျခားႏွင့္ ဆက္သြယ္ေရး။
မင္းတုန္းမင္းသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ စီးပြားေရး ဖူလုံရန္ ႀကိဳးစားမႈ တခုတည္းကိုသာ ျပဳလုပ္ခဲ့သည္ မဟုတ္ေခ်။ မိမိႏွင့္ မင္းၿပိဳင္ျဖစ္ေသာ ယုိးဒယားဘုရင္ မဟာေမာင္းကြတ္ ကဲ့သုိ႔ ျမန္မာ့ လြတ္လပ္ေရးကို ႏုိင္ငံတကာက အသိအမွတ္ျပဳရန္ လုိအပ္ေၾကာင္း ေကာင္းစြာ သေဘာေပါက္ခဲ့သည္။
၁၈၅၅ ခုႏွစ္တြင္ နန္းမေတာ္ မိဖုရားႀကီးႏွင့္ အေပါင္းသင့္ေသာ မင္းႀကီး မဟာမင္းေခါင္ရာဇာအား သံအဖြဲ႕ကို ေခါင္းေဆာင္ေစ၍ ၿဗိတိသွ် ဘုရင္ခံခ်ဳပ္ ရွိရာ ကာလကတၲားၿမိဳ႕သုိ႔ ေစလႊတ္ လုိက္သည္။ သံအဖြဲ႕ကို ကာလကတၲား၌ ေကာင္းစြာ ျပဳစု ဧည့္ခံေသာ္လည္း ဒါလဟုိဇီသည္ ျမန္မာမင္းထံ ပဲခူးကို ျပန္လည္ ေပးအပ္ရန္ အေရးကို လက္ခံ ေဆြးေႏြးျခင္း လုံးဝ မျပဳေခ်။ ေန အထြက္ အဝင္ ရွိေနသမွ် ကာလပတ္လုံး ၿဗိတိသွ် ပုိင္နက္ အတြင္းတြင္ ပဲခူးသည္ တည္ၿမဲလ်က္ ရွိရမည္ဟု ျမန္မာသံတုိ႔အား ေျပာၾကား လုိက္ေလသည္။ ျမန္မာ သံအဖြဲ႕ ျပန္ေသာအခါ အာသာဖယ္ရာ ေခါင္းေဆာင္ေသာ ၿဗိတိသွ် သံအဖြဲ႕ကုိ ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔ အျပန္အလွန္ ေစလႊတ္သည္။ ၿဗိတိသွ် သံအဖြဲ႕ကို ျမန္မာတုိ႔ကုိ အတတ္ႏုိင္ဆုံး ျပဳစုၾက၍ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရး စာခ်ဳပ္တခု ခ်ဳပ္ဆုိ ျဖစ္ၾကေလသည္။ ထုိစာခ်ဳပ္ အရ ဧရာဝတီျမစ္ တေလွ်ာက္လုံးတြင္ ၿဗိတိသွ် ကုန္သည္တို႔အား ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ခြင့္ ေပးေလသည္။ အျပန္အလွန္ အားျဖင့္ နယ္စပ္ အေကာက္အခြန္မ်ား ေလ်ာ့ေပါ့ေရးႏွင့္ အထက္ ျမန္မာႏုိင္ငံသုိ႔ ပဲခူးမွ ဆန္တင္ပုိ႔ေရးႏွင့္ ပတ္သက္ေသာ အဂၤလိပ္ ျမန္မာ နယ္စပ္ အခြန္ ေကာက္ခံေရး တုိ႔ကိုလည္း ထည့္သြင္း ခ်ဳပ္ဆုိေလသည္။
၁၈၅၇ ခုႏွစ္တြင္ ယိုးဒယားႏွင့္ ခ်စ္ၾကည္စြာ ဆက္ဆံေၾကာင္း အထိမ္းအမွတ္ အျဖစ္ျဖင့္ ယိုးဒယား သာသနာပုိင္ ဆရာေတာ္ထံ ဆက္ကပ္ရန္ အလွဴ ပစၥည္းႏွင့္ အဖြဲ႕ တဖြဲ႕ကို ေစလႊတ္လုိက္သည္။ ယိုးဒယား ဘုရင္ကလည္း ျမန္မာ သာသနာပုိင္ထံ လွဴဖြယ္ ပစၥည္းမ်ားကုိ ျပန္လည္ ဆက္ကပ္ လုိက္ေလသည္။
၁၈၆၂ ခုႏွစ္တြင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႕သည္ အၿမဲတမ္း ကုိယ္စားလွယ္ တဦးကို ျမန္မာတုိ႕ ေနျပည္ေတာ္၌ ေနထုိင္ရန္ တႀကိမ္ ထပ္မံ ေစလႊတ္ျပန္သည္။ ယခု တႀကိမ္တြင္ ေနျပည္ေတာ္မွ မႏၩေလးၿမိဳ႕ ျဖစ္သည္။ ၁၈၅၇ ခုႏွစ္၌ မင္းတုန္းမင္းသည္ မႏၩေလးသို႔ ေ႐ႊ႕ေျပာင္း နန္းစံခဲ့သည္။ ဖယ္ယာ၏ ရာထူးကို ဆက္ခံေသာ ဖုိက္ခ်္ႏွင့္ ျမန္မာ အစုိးရတုိ႔သည္ ၁၈၆၇ ခုႏွစ္တြင္ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရး စာခ်ဳပ္သစ္ တရပ္ကုိ ခ်ဳပ္ဆုိ ျပန္ေလသည္။ စာခ်ဳပ္ အေနအားျဖင့္ အေရးမႀကီးလွ ေသာ္လည္း စာခ်ဳပ္ပါ အခ်က္မ်ားကို ေထာက္ထားျခင္းျဖင့္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔၏ တင္းမာလာေသာ သေဘာထားကုိ ထင္ရွားစြာ သိျမင္ရသည္။ ဗန္းေမာ္မွ တဆင့္ တ႐ုတ္ ႏုိင္ငံႏွင့္ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္လုိသည့္ ဆႏၵမွ ၿဗိတိသွ်တုိ႔တြင္ တေန႔တျခား စြဲလန္း လာခဲ့ရာ၊ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ တ႐ုတ္ႏွင့္ ကူးသန္းေရး ျဖစ္ထြန္းေစမႈကုိ ေဆာင္႐ြက္ရန္ အတြက္ ဗန္းေမာ္တြင္ ၿဗိတိသွ် ႏုိင္ငံေရး ကုိယ္စားလွယ္ တဦး ထားရန္ စာခ်ဳပ္တြင္ ထည့္သြင္း ခ်ဳပ္ဆုိခဲ့သည္။ တ႐ုတ္ႏုိင္ငံ၏ ပင္လယ္ ကမ္း႐ုိးတန္း တေလွ်ာက္တြင္ အျခား ဥေရာပ ႏုိင္ငံႀကီးမ်ား အၿပိဳင္အဆုိင္ ကုန္ကူးသန္းလ်က္ ရွိျခင္းေၾကာင့္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ဤသုိ႔ေသာ ဆႏၵ ေပၚလာျခင္း ျဖစ္ေလသည္။ ဖုိက္ခ်္ႏွင့္ ခ်ဳပ္ဆုိေသာ စာခ်ဳပ္အရ၊ ျမန္မာတုိ႔သည္ ၿဗိတိသွ် ျမန္မာႏုိင္ငံ မဟာဝန္ရွင္ေတာ္ မင္းႀကီး၏ ခြင့္ျပဳခ်က္ျဖင့္ လက္နက္ ခဲယမ္းမ်ားကုိ သြင္းခြင့္ ရရွိရာ၊ ၎ စာခ်ဳပ္ႏွင့္ အတူ ပူးတြဲပါသည့္ အခ်က္တြင္ ဝန္ရွင္ေတာ္ မင္းႀကီးကလည္း ေယဘူယ် အားျဖင့္ တင္သြင္းခြင့္ကို ေပးမည္ျဖစ္ေၾကာင္း ဝန္ခံခ်က္ ပါေလသည္။ သို႔ေသာ္ လက္ေတြ႕အားျဖင့္ လက္နက္မ်ား တင္သြင္းရန္ ေလွ်ာက္လႊာ တင္ေသာ အခါ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ေျပာင္ေျပာင္တင္းတင္းပင္ ကတိ ေဖာက္ဖ်က္ကာ ျငင္းပယ္ လုိက္ေလသည္။
အိႏၵိယရွိ ၿဗိတိသွ် အာဏာပုိင္မ်ားႏွင့္ ဆက္သြယ္မႈမွာ ေက်နပ္ဖြယ္ မရွိသျဖင့္၊ အဂၤလန္ ႏုိင္ငံရွိ ၿဗိတိသွ် အစုိးရႏွင့္ တုိက္႐ုိက္ ဆက္ဆံျခင္း ျပဳလွ်င္ ပုိမုိ သင့္ေလ်ာ္မည္ဟု ယူဆကာ မင္းတုန္းမင္းသည္ အဂၤလန္သုိ႔ သံအဖြဲ႕ တဖြဲ႕ ေစလႊတ္ေလသည္။ ၁၈၇ဝ ျပည့္ႏွစ္တြင္ ကင္းဝန္ေထာက္မင္းႀကီး မဟာစည္သူကုိ အဂၢမဟာ ေသနာပတိ ဝန္ႀကီး သုံးပါးတြင္ တပါး အပါအဝင္ အျဖစ္ ခ်ီးျမႇင့္ၿပီးလွ်င္ သံအဖြဲ႕ကို ေခါင္းေဆာင္ေစ၍ ဥေရာပ ႏုိင္ငံမ်ားသို႔ ေစလႊတ္ေလသည္။
သံအဖြဲ႕၏ ခရီးစဥ္ကုိ မွတ္တမ္းတင္သည့္ "ကင္းဝန္မင္းႀကီး မွတ္တမ္း" သည္ ျမန္မာ စာေပ သမုိင္းဝင္ စာေပ ျဖစ္ေလသည္။ ထုိ မွတ္တမ္းကို ေထာက္၍ ကင္းဝန္မင္းႀကီးသည္ ဥေရာပ ႏုိင္ငံႀကီးမ်ား၏ ႏိုင္ငံေရးႏွင့္ စက္မႈလက္မႈ မည္မွ် ႀကီးမားပုံကုိ ေစ့ငွစြာ သတိမူ ဂ႐ုျပဳတတ္သည့္ အရည္အခ်င္းႏွင့္ ျပည့္စုံ႐ုံမွ်မက၊ အဆင့္အတန္း ျမင့္ေသာ ႏုိင္ငံ ေခါင္းေဆာင္ အရည္အခ်င္း ရွိသူ ျဖစ္ေၾကာင္း ထင္ရွားေလသည္။ ျမန္မာတုိ႔သည္ ႏုိင္ငံတကာႏွင့္ သင့္ျမတ္စြာ ဆက္ဆံေရးကို လုိလားကာ ႏုိင္ငံတကာ၏ အသိအမွတ္ ျပဳေရးကုိ မြတ္သိပ္စြာ လုိလားလ်က္ ရွိေၾကာင္းကိုလည္း သိႏုိင္ေလသည္။ ထုိ႔ျပင္ နယ္ခ်ဲ႕ ႏုိင္ငံႀကီးမ်ား၏ စစ္အင္အားကို အမီလုိက္ရမည့္ ဤ ေခတ္အခါတြင္ မိမိတို႔ ႏုိင္ငံတခုလည္း အထီးတည္း ရပ္တည္ေနပါက အႏၩရာယ္ မ်ားလွသည္ကို သေဘာေပါက္ ၾကေၾကာင္းကိုလည္း သိရေလသည္။
သံအဖြဲ႕သည္ လမ္းခရီးတြင္ ရပ္တန္႔သည့္ အခါတုိင္း ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ လြတ္လပ္ေသာ ႏုိင္ငံ အျဖစ္ ရပ္တည္ေနေၾကာင္း ထင္ရွားေစရန္ ႀကိဳးစား ခဲ့ေလသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံႏွင့္ အဆက္အသြယ္ ျပဳရန္လည္း စကား ကမ္းလွမ္းသည္။ သို႔ေသာ္ ထုိအခ်ိန္ အခါက ကမာၻတြင္ အင္အား အႀကီးဆုံး ျဖစ္ေနေသာ ၿဗိတိသွ် ႏိုင္ငံက ျမန္မာႏုိင္ငံကုိ သိမ္းပုိက္ရန္ လ်ာထားသည္ကို သိၿပီး ျဖစ္ေနၾက ေသာေၾကာင့္ အျခား ဥေရာပ ႏုိင္ငံမ်ားသည္ ျမန္မာတုိ႔ႏွင့္ ဆက္သြယ္ရန္ ေႏွာင့္ေႏွးလ်က္ ရွိၾကသည္။
အဂၤလန္သို႔ ေရာက္ရွိျခင္းျဖင့္ ျမန္မာတုိ႔ မ်က္စိ ပြင့္ခဲ့ၾကေလသည္။ အဂၤလန္ျပည့္ရွင္ ဘုရင္သည္ ျပည္သူ႔ ကုိယ္စားလွယ္မ်ား၏ အၾကံဉာဏ္ ေပးခ်က္မ်ားကို ျငင္းဆုိႏုိင္ျခင္း မရွိသည္ကို သိျမင္ လာၾကသည္။ ဥပေဒျဖင့္ အုပ္ခ်ဳပ္ရေသာ အဂၤလန္ ျပည့္ရွင္ ဘုရင္မႀကီးသည္ မွဴးမတ္ႀကီးမ်ား၏ အၾကံေပး ေလွ်ာက္ထားခ်က္ အရ ျမန္မာ သံအဖြဲ႕ကို ေျပျပစ္ ၾကည္သာစြာ လက္ခံ ခဲ့ေသာ္လည္း မိမိ၏ အင္ပါယာကုိ ခ်ဲ႕ထြင္ ေနသည့္ ၿဗိတိသွ် အမႈထမ္းတုိ႔က ျမန္မာႏုိင္ငံအား ၿခိမ္းေျခာက္ ေနမႈကိုမူ သက္သာ ေလ်ာ့ပါးေစရန္ စြမ္းေဆာင္ျခင္း မျပဳႏုိင္ေၾကာင္းကုိ ျမန္မာ သံအဖြဲ႕က ေတြ႕ၾကံဳ ခဲ့ေလသည္။
ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ျမင္ကြန္း၊ ျမင္းခုံတုိင္၊ မင္းသား ႏွစ္ပါး၏ ထီးနန္း လုပ္ၾကံမႈကို အခ်က္ေကာင္း ယူ၍ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ ဝင္ေရာက္ စြက္ဖက္မည့္ အႏၩရာယ္ကလည္း ရွိေလသည္။ မင္းသား ႏွစ္ပါးတုိ႔သည္ ၁၈၆၆ ခုႏွစ္၊ ၾသဂုတ္လတြင္ ပုန္ကန္ၾကရာ ေအာင္ျမင္ျခင္း မရွိသည့္ အတြက္ ၿဗိတိသွ် ပိုင္နက္ အတြင္းသို႔ ထြက္ေျပး ခုိလႈံေလသည္။ ၿဗိတိသွ် ပိုင္နက္တြင္ အက်ယ္ခ်ဳပ္ သေဘာျဖင့္ သက္ေရာက္ေနရာ ၁၈၆၇ ခုႏွစ္တြင္ အက်ယ္ခ်ဳပ္မွ ထြက္ေျပး၍ ထီးနန္းကို တႀကိမ္ လုပ္ၾကံၾက ျပန္သည္။ ၁၈၈၁ ခုႏွစ္ႏွင့္ ၁၈၈၂ ခုႏွစ္မ်ားတြင္ ပုန္ကန္မႈ ထပ္မံ ေပၚေပါက္ျပန္၍ မင္းသား ႏွစ္ပါး၏ ေနာက္လုိက္မ်ားမွာ အသုတ္လုိက္ ကြပ္မ်က္ျခင္း ခံရေလသည္။ ဤတြင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ႐ုိင္းစုိင္း ရက္စက္လွသည့္ အထက္ျမန္မာႏုိင္ငံ အစုိးရကို ျဖဳတ္ခ်၍ ၿဗိတိသွ် အုပ္ခ်ဳပ္ေရး၌ သြတ္သြင္းရန္ သင့္သည္ဟု ေြ႔ြကးေၾကာ္ အေရးဆုိ ၾကေတာ့သည္။
ၿဗိတိသွ်တုိ႔ႏွင့္ သင့္တင့္ရန္ ႀကိဳးစားမႈတြင္ မင္းတုန္းမင္း ကဲ့သုိ႔ မည္သည့္ ျမန္မာမင္းကမွ် မျပဳခဲ့ဘူးေခ်။ သုိ႔ေသာ္ ထုိသုိ႔ ႀကိဳးစားရာ၌ ျမန္မာ ဘုရင္တုိ႔၏ ဂုဏ္သိကၡာႏွင့္ အသေရကုိ ထိခုိက္ေစမည့္ အမႈမ်ဳိးကိုကား မင္းတုန္းမင္းသည္ ေရွာင္ရွား ခဲ့ေလသည္။
၁၈၇၅ ခုႏွစ္တြင္ မႏၩေလးသုိ႔ ေရာက္ေနေသာ ၿဗိတိသွ် သံအဖြဲ႕ ေခါင္းေဆာင္ ေဖာ္ဆိတ္သည္ နန္းတြင္းသို႔ ဖိနပ္စီး၍ မဝင္ရေသာ နန္းတြင္း အစဥ္အလာကို ကန္႔ကြက္ျခင္း ျပဳေလသည္။ အိႏၵိယရွိ ၿဗိတိသွ် ဘုရင္ခံခ်ဳပ္ အသစ္ကလည္း ၿဗိတိသွ် ကုိယ္စားလွယ္မ်ား ျမန္မာ နန္းေတာ္တြင္းသို႕ ဝင္ေရာက္ေသာ အခါ ဖိနပ္ခြၧတ္ရသည့္ အစဥ္အလာကုိ ရပ္တန္႔သင့္ၿပီဟု အေရးဆုိသည္။ ထုိေန႔မွ စ၍ မင္းတုန္းမင္းသည္ ၿဗိတိသွ် ကုိယ္စားလွယ္ကို ဖူးေမွ်ာ္ခြင့္ မေပးေတာ့ေခ်။
ႏုိင္ငံ၏ လြတ္လပ္ေရး တည္တံ့ရန္ ႀကိဳးပမ္းျခင္း။
မင္းတုန္းမင္းသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံ၏ လြတ္လပ္ေရးအား ထိပါးလာသည့္ အႏၩရာယ္မ်ားကုိ ဖယ္ရွား၍ လြတ္လပ္ေရး တည္တံ့ရန္ ေခါင္းေဆာင္ ႀကိဳးပမ္းေလသည္။ ျမန္မာႏုိင္ငံသည္ အခ်ဳပ္အခ်ာ လြတ္လပ္ေသာ ႏုိင္ငံ ျဖစ္ေၾကာင္းကုိ ကမာၻက သိေအာင္ အားထုတ္ခဲ့သည္။ သုိ႔ရာတြင္ ျပည္ေထာင္ အခ်င္းခ်င္း အဆက္အသြယ္ အကူးအသန္း ခက္ခဲမႈေၾကာင့္ လည္းေကာင္း၊ ၿဗိတိသွ်တုိ႔၏ တန္ခုိးအာဏာက ဟန္႔ထား သကဲ့သုိ႔ ရွိေသာေၾကာင့္ လည္းေကာင္း၊ မင္းတုန္းမင္း၏ အားထုတ္မႈ ေအာင္ျမင္သင့္သေလာက္ မေအာင္ျမင္ခဲ့ေခ်။ ျပည္ေထာင္ အခ်င္းခ်င္း အကူးအသန္း အခက္အခဲ ေဝးလံျခင္းေၾကာင့္ မင္းတုန္းမင္း၏ အားထုတ္မႈ အခ်ည္းႏွီး ျဖစ္ရျခင္းကုိ အေမရိကန္ႏွင့္ ဆက္သြယ္ေရးတြင္ ေတြ႕ျမင္ရသည္။ အေမရိကန္ သမတ ဘူကႏၷန္သည္ ဂ်ပန္အား အေမရိကန္ ေရတပ္မွဴး ပယ္ရီက လက္ေဆာင္ အျဖစ္ေပးသည့္ ေရေႏြးေငြ႕ျဖင့္ ေမာင္းေသာ သေဘၤာမ်ဳိးကုိ ျမန္မာဘုရင္ ထံသုိ႔လည္း ေပးသင့္ေၾကာင္း အေမရိကန္ သာသနာျပဳ ကင္းကိတ္၏ အၾကံေပးခ်က္ကို လက္ခံေလသည္။ သုိ႔ေသာ္ မင္းတုန္းမင္းက အေမရိကန္ ႏုိင္ငံသုိ႔ ျမန္မာ လူငယ္ ၁၂ ဦးခန္႔ ေစလႊတ္လုိသည့္ ဆႏၵကုိမူ တုိင္းျပည္ခ်င္း ေဝးကြာလြန္းမႈ ရွိေနေသာေၾကာင့္ ဂ႐ုတစိုက္ လုိက္ေလ်ာ ျဖည့္စြက္ျခင္း မျပဳခဲ့ေခ်။
မင္းတုန္းမင္း၏ အားထုတ္မႈမ်ားသည္ အခ်ည္းႏွီး ျဖစ္ရသည့္ အေၾကာင္းကို ျမန္မာတုိ႔ ေစလႊတ္သည့္ ကင္းဝန္မင္းႀကီး သံအဖြဲ႕ အဂၤလန္ ဆုိက္ေရာက္လာစဥ္က စိန္႔ဂ်ိမ္း နန္းေတာ္၌ ႀကိဳဆုိ ဂုဏ္ျပဳပြဲသုိ႔ တက္ေရာက္ခဲ့ေသာ အေမရိကန္ သံအမတ္၏ ေဝဖန္ခ်က္တြင္ ေတြ႕ျမင္ႏုိင္သည္။ "ဤ နန္းေတာ္သုိ႔ သံတမန္တုိ႔၏ အေဆာင္အေယာင္ျဖင့္ ေရာက္လာေသာ္လည္း ဘုရင္မႀကီး ေရွ႕ေမွာက္သုိ႔ သြင္း၍ သဝဏ္လႊာမ်ားကို ဆက္သေသာ အခါ ၿဗိတိသွ် ႏုိင္ငံျခားေရးရာ ဝန္ႀကီးက ေဖးမ ေဆာင္႐ြက္ျခင္း မျပဳဘဲ အိႏၵိယ ျပည္နယ္ ဆုိင္ရာ အတြင္းဝန္ႏွင့္ တြဲဖက္၍ အခစား ဝင္ၾကရသည္။ ဤအခ်က္တြင္ ထူးျခားသည့္ အဓိပၸါယ္ ပါရွိသည္။ အဓိပၸါယ္ကား ၿဗိတိသွ် အစုိးရသည္ ျမန္မာႏုိင္ငံႏွင့္ ဆက္ဆံရာ၌ ဂရိတ္ ၿဗိတိန္၏ အေရွ႕တလႊား ပုိင္နက္မ်ား ေပၚတြင္ ထားေသာ ဝါဒ အရသာလွ်င္ ဆက္ဆံလုိ၍ လြတ္လပ္ေသာ ႏုိင္ငံ တႏုိင္ငံ အေပၚတြင္ ထားေသာ သေဘာမ်ဳိး မဟုတ္" ဟု ေဝဖန္ ထားေလသည္။
ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ အထက္ ျမန္မာႏုိင္ငံကုိ ၿဗိတိသွ် အိႏၵိယ အင္ပါယာ အတြင္းသုိ႔ တေန႔ေန႔၌ သိမ္းသြင္းရန္ ဝါဒ ခ်မွတ္ၿပီး ျဖစ္၍ အေၾကာင္းျပ ေကာင္းမည့္ အခ်က္ႏွင့္ အခြင့္အခါကိုသာ ေစာင့္ဆုိင္း ေနသည္မွာ ထင္ရွားလွသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ၁၈၇၃ ခုႏွစ္တြင္ ျမန္မာ သံအဖြဲ႕သည္ အီတလီႏွင့္ ျပင္သစ္ အစုိးရတို႔ႏွင့္ သင့္ျမတ္ေရး အတြက္ လည္္းေကာင္း၊ ကူးသန္း ေရာင္းဝယ္ေရး အတြက္ လည္္းေကာင္း၊ စာခ်ဳပ္မ်ားကုိ ခ်ဳပ္ဆုိ ႏုိင္ခဲ့ေသာ္လည္း ၿဗိတိသွ်တုိ႔၏ ၿခိမ္းေျခာက္မႈႏွင့္ က်ဴးလြန္မႈမ်ားကုိ ဟန္႔တားႏုိင္ျခင္း မရွိသည့္ အျပင္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔၏ ဝန္တုိ မိစာၥ စိတ္ထားကုိပင္ ႏႈိးဆြ ေပးသကဲ့သုိ႔ ျဖစ္ကာ ေနာက္ဆံုး ေျခလွမ္းကုိ အျမန္ လွမ္းေစ သကဲ့သုိ႔ ျဖစ္ခဲ့ေလသည္။
ျမန္မာမင္းႏွင့္ ၿဗိတိသွ်တုိ႔ ႏွစ္ဦး ႏွစ္ဖက္စလုံးသည္ ဖိနပ္ ျပႆနာဟု ေခၚေသာ အေရးတြင္ အေလွ်ာ့ မေပးၾက သျဖင့္ ၿဗိတိသွ် အစုိးရႏွင့္ ျမန္မာ ဘုရင္တုိ႔သည္ ဆက္သြယ္မႈ ျပတ္စဲခဲ့သည္။ ၿဗိတိသွ်တုိ႔သည္ ဒုကၡ ေပးေတာ့မည္မွာ ထင္ရွားလွသည္။ သုိ႔ေသာ္ မင္းတုန္းမင္းသည္ ျမန္မာမင္းတုိ႔ အစဥ္အလာ က်င့္ဝတ္ အတုိင္း သာသနာ့ ဒါယကာ ဟူေသာ ဘြဲ႕ႏွင့္အညီ ျမန္မာမႈ ျမန္မာကိစၥ တို႔ကုိ ဆက္လက္ ေဆာင္႐ြက္ၿမဲ ေဆာင္႐ြက္ ခဲ့ေလသည္။
ျပည္တြင္း ေဆာင္႐ြက္မႈမ်ား။
မင္းတုန္းမင္း နန္းတက္ေသာ အခါ ဆရာေတာ္မ်ားႏွင့္ မွဴးမတ္ ပညာရွိတုိ႔ကုိ ပင့္ဖိတ္ၿပီးလွ်င္ မင္း ေနျပည္ေတာ္ကို မႏၩေလးသုိ႔ ေလွ်ာက္ထားရန္ သင့္ မသင့္ ေလွ်ာက္ထားသည္။ အမ်ားက သေဘာ တူညီၾက သျဖင့္ မႏၩေလးၿမိဳ႕ကုိ တည္ေဆာက္ၾကသည္။ ထူထဲေသာ ၿမိဳ႕႐ုိးႀကီးမ်ား ကာရံလ်က္ နန္းတြင္းသူ နန္းတြင္းသားတုိ႕ ေနထုိင္ရန္ ေ႐ႊေရာင္ဝင္းသည့္ ဘုံခုႏွစ္ဆင့္ ျပႆဒ္ တင္၍ နန္းေတာ္ကုိ တည္ေဆာက္ ေလသည္။ မႏၩေလး နန္းေတာ္သည္ ျမန္မာ အမ်ဳိးသားတို႔၏ ဇာတိမာန္ တက္ြ႔ြကရာ အာ႐ုံ စူးစုိက္ရာ အျဖစ္ တည္ရွိခဲ့သည္။ မႏၩေလးကို တည္ေဆာက္ၿပီးေနာက္ ႏုိင္ငံေရး ကိစၥႏွင့္ စီးပြားေရး ကိစၥ ျမားေျမာင္ ေနသည့္ ၾကားမွပင္ မင္းတုန္းမင္းသည္ ဆည္ေျမာင္း ကန္ေခ်ာင္းတို႔ကုိ ျပဳျပင္သည္။ ဘုရား ပုထုိးမ်ားကုိလည္း လွည့္လည္ ဖူးေမွ်ာ္၍ ေစတီ တည္ျခင္း၊ မြမ္းမံျခင္း၊ ျပင္ဆင္ျခင္း စသည္တုိ႔ကို ျပဳလုပ္သည္။
ပုန္ကန္ ထြ႔ြကလုိေသာ ေစာ္ဘြားမ်ား ေက်နပ္ေစရန္ ေစာ္ဘြားတို႔၏ သမီးေတာ္၊ ႏွစ္မေတာ္တုိ႔ႏွင့္ လက္ဆက္ျခင္း ျပဳေလသည္။ ပညာေက်ာ္ ဝါရင့္ ဆရာေတာ္ႀကီးမ်ားအား ဘြဲ႕တံဆိပ္မ်ား ကပ္လွဴ၍ ပထမျပန္ စာေမးပြဲမ်ား ျပဳလုပ္ေပးသည္။ ပဥၥမ သဂၤါယနာကုိလည္း တင္ခဲ့သည္။ သဃၤာေတာ္ အပါး ႏွစ္ေထာင္ေက်ာ္ကုိ ေနျပည္ေတာ္တြင္ သီးတင္း သုံးေစ၍ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကုိ စီစစ္ ေရးသား ျပဳစု ေနဆဲတြင္ ေန႔စဥ္ မျပတ္ ဆြမ္းကြမ္္း လွဴးဒါန္းသည္မွာ လေပါင္းမ်ားစြာ ၾကာခဲ့ေလသည္။ တည္းျဖတ္ၿပီးေသာ ပိဋကတ္ေတာ္မ်ားကို သဂၤါယနာတင္ အထိမ္းအမွတ္ျဖင့္ လည္းေကာင္း၊ သာသနာ ငါးေထာင္ တည္ရန္ဟု ရည္စူး၍ လည္းေကာင္း၊ ေက်ာက္ထက္ အကၡရာ တင္ေစသည္။ မင္းတုန္းမင္းသည္ ရန္ကုန္သုိ႔ ေစလႊတ္၍ ေရႊတိဂုံ ေစတီေတာ္တြင္ ယေန႔တုိင္ ဖူးေမွ်ာ္ ေနရသည့္ ရတနာ အမ်က္ျဖင့္ ခ်ယ္လွယ္ထားေသာ ထီးေတာ္ကုိ တင္ေစရာ၊ ၿဗိတိသွ်တုိ႔က ခြင့္ျပဳခဲ့သည္။ မင္းတုန္းမင္း လြန္စြာ ဂုဏ္ယူ ျမတ္ႏုိး ေသာ ဘြဲ႕မည္ကား ပဥၥမ သဂၤါယနာတင္ မင္းတရားႀကီး ဟူေသာ ဘြဲ႕ ျဖစ္ေလသည္။
နန္းလ်ာ ခန္႔အပ္ေရး ျပႆနာ။
ျမန္မာမင္းတုိ႔ အစဥ္အလာ ျပဳေနက် ျဖစ္သည့္ အတုိင္း ႏုိင္ငံေရး အားျဖင့္ တုိင္းရင္းသား လူနည္းစုတုိ႔ႏွင့္ စည္းလုံးေရး အတြက္ မင္းတုိ႔၌ မိဖုရား ေျမာက္မ်ားစြာ ထားခဲ့ရာ၊ မဟာေသြး မဟာႏြယ္တုိ႔ မ်ားစြာ ေပါက္ဖြားခဲ့သည္။ သုိ႔ေသာ္ သားေတာ္မ်ားစြာ ထြန္းကားခဲ့သည့္ အတြက္ ျပႆနာ တရပ္ ေပၚထြက္ လာရသည္။ ညီေတာ္ နန္းလ်ာ အိမ္ေရွ႕ ဥပရာဇာ ကေနာင္မင္းသားကုိ သားေတာ္ ျမင္းခုံတုိင္ မင္းသားက လုပ္ၾကံၿပီး သည့္ေနာက္ နန္းလ်ာ ခန္႔အပ္ေရးမွာ ျပႆနာ ျဖစ္၍ ေနေလသည္။
မင္းတုန္းမင္းသည္ သားေတာ္ႀကီး တပါးပါးကုိ အတိအလင္း နန္းလ်ာအျဖစ္ ေက်ညာပါက ထုိနန္းလ်ာ သားေတာ္၏ အသက္ေဘးသည္ စုိးရိမ္ဖြယ္ရာ ျဖစ္မည္ကုိ သိဟန္ တူသည္။ သားေတာ္ အမ်ားအျပားတြင္ မင္းတုန္းမင္းကို သစၥာ ေစာင့္သိ၍ အရည္အခ်င္း ျပည့္ေသာ သားေတာ္ႀကီးမ်ား ရွိသည္။ ႏုိင္ငံေတာ္ စက္႐ုံမ်ားကို ၾကည့္ၾကပ္ရေသာ မကၡရာ မင္းသားသည္၊ သုိ႔မဟုတ္ ေညာင္ရမ္းမင္းသည္၊ အရည္အခ်င္း ျပည့္ေသာ မင္းသား ျဖစ္ေလသည္။ သို႔ရာတြင္ မင္းတုန္းမင္းသည္ ကံကုန္မည့္ ေန႔တုိင္ေအာင္ မည္သည့္ သားေတာ္ကုိမွ် ေ႐ြးခ်ယ္လုိေၾကာင္း မျပခဲ့ေခ်။
သီေပါမင္းသားကုိ နန္းတင္ရန္ ၾကံစည္ၾကျခင္း။
နန္းလ်ာ ခန္႔အပ္ေရး ျပႆနာကုိ မင္းတုန္းမင္း နတ္႐ြာ စံခါနီးတြင္ မင္းတုန္းမင္း၏ အလယ္ နန္းမေတာ္ မိဖုရားႏွင့္ ကင္းဝန္ မင္းႀကီးတုိ႔က အဆုံးအျဖတ္ ေပးလုိက္ေလသည္။ ၎တုိ႔ ေ႐ြးခ်ယ္ေသာ နန္းလ်ာသည္ မိဖုရားငယ္ တပါး၏ ဝါႏုေသးေသာ သားေတာ္ သီေပါမင္းသား ျဖစ္သည္။ သီေပါ မင္းသားသည္ မိဖုရားႀကီး၏ သမီးငယ္ စုဖုရားလတ္ႏွင့္ ခ်စ္ခင္ ရည္ငံလ်က္ ရွိသျဖင့္ မိဖုရားႀကီးက သမီးေတာ္၏ ခ်စ္သူ နန္းတက္လွ်င္ သမီးေတာ္သည္ မိဖုရားေခါင္ႀကီး ျဖစ္၍ မိမိလည္း ၾသဇာ လႊမ္းမုိး ခ်ယ္လွယ္ ႏုိင္မည္ဟု ရည္႐ြယ္သည္။
ကင္းဝန္မင္းႀကီးမူကား ဥေရာပတုိက္မွ ျပန္ေရာက္ လာၿပီးသည့္ေနာက္ ျမန္မာႏုိင္ငံတြင္ စည္းမ်ဥ္း ဥပေဒအရ အုပ္ခ်ဳပ္ေသာ ဘုရင္ စနစ္ကုိ တည္ေထာင္ရန္ လုိလားခဲ့သည္။ ကင္းဝန္ မင္းႀကီးသည္ ဤ ေမွ်ာ္လင့္ခ်က္ကုိ မင္းတုန္းမင္း သက္ေတာ္ ထင္ရွား ရွိစဥ္က ေလွ်ာက္တင္ရန္ ႀကိဳးစားခဲ့ရာ မင္းတုန္းမင္းႀကီးက ကင္းဝန္မင္းႀကီး ေလွ်ာက္တင္ျပခ်က္ကုိ အလိုမက် မ်က္မာန္ ရွခဲ့ဟန္ တူသည္။ ကင္းဝန္မင္းႀကီးကုိ "ျပည့္ရွင္ ဘုရင္အား လခစား အျဖစ္ ခုိင္းေစ လုိသေလာ" ဟု မိန္႔ေတာ္မူ ခဲ့သည္။ ယခုတမူ မင္းတုန္းမင္းသည္ ေသငယ္ေဇာႏွင့္ ေမ်ာ၍ ေနေခ်ၿပီ။ အင္အား ျပည့္စုံ၍ စိတ္ဓာတ္ ရင့္သန္ေသာ ဘုရင္သည္ မိမိ၏ အၾကံအစည္ လုိလားခ်က္ကို လက္ခံမည္ မဟုတ္ဟု ကင္းဝန္မင္းႀကီး သိနားလည္ ေလသည္။ ထုိ႔ေၾကာင့္ ကင္းဝန္မင္းႀကီးသည္ သီေပါမင္းသားကုိ နန္းတင္ရန္ အလယ္ နန္းမေတာ္ မိဖုရားႏွင့္ တႀကိတ္ တဉာဏ္တည္း အၾကံအစည္ ျပဳၾကေလသည္။ ၿဗိတိသွ် ကုိယ္စားလွယ္ေတာ္၏ အစီရင္ခံစာတြင္ သီေပါမင္းသားကုိ စည္းမ်ဥ္း ဥပေဒ အရ စုိးစံေသာ မင္း အျဖစ္ျဖင့္ ျမန္မာ နန္းပလႅင္တြင္ တင္ေျမႇာက္မည္ ဟူေသာ ကတိေၾကာင့္ ကင္းဝန္မင္းႀကီး၏ ေထာက္ခံခ်က္ကို ရဟန္တူသည္ဟု ေရးသားထားသည္။
အစဥ္အလာ ရွိသည္မွာ မွဴးႀကီး မတ္ႀကီးမ်ားသည္ မည္သည့္ မင္းသားကုိ နန္းလ်ာ တင္လုိေၾကာင္း ေ႐ြးခ်ယ္ေစသည္။ မွဴးမတ္ အေပါင္းတုိ႔ စု႐ုံး၍ မင္းသားတုိ႔ အမည္ စာရင္းကို ၾကည့္႐ႈေနဆဲ ကင္းဝန္မင္းႀကီးသည္ နန္းရင္ျပင္သုိ႔ ထြက္လာကာ သီေပါမင္းသား၏ အမည္ေဘးတြင္ ၾကက္ေျခ ခတ္လုိက္ေလသည္။ ခ်က္ျခင္းပင္ သီေပါမင္းသားကုိ နန္းတင္ရန္ သေဘာတူေၾကာင္း မွဴးႀကီး မတ္ႀကီးတုိ႔က တင္ေလွ်ာက္ ၾကေလသည္။ ထုိ႔ေနာက္ အျခား မင္းသားမ်ားကုိ ခမည္းေတာ္အား ေနာက္ဆုံး အႀကိမ္ ဖူးေမွ်ာ္ရန္ မင္းမိန္႔ျဖင့္ ဆင့္ေခၚ ေလသည္။ ေရာက္လာေသာ မင္းသား အားလုံးကုိ အလယ္ နန္းမေတာ္၏ အမိန္႔ျဖင့္ ဖမ္းဆီး ခ်ဳပ္ေႏွာင္ျခင္း ျပဳေလသည္။ ကင္းဝန္မင္းႀကီးက ခတ္မဆိတ္ေန၍ လစ္လ်ဴ ႐ႈခဲ့သည္။ ၁၈၇၈ ခုႏွစ္တြင္ မင္းတုန္းမင္းတရားႀကီး နတ္႐ြာ စံလြန္ေသာ အခါ မင္းညီ မင္းသားေပါင္း မ်ားစြာ ပ်က္စီးၾကသည္။ အခ်ဳိ႕လည္း ႏုိင္ငံျခားသုိ႔ ထြက္ေျပးၾကသည္။ အခ်ဳိ႕လည္း ေထာင္သြင္း အက်ဥ္းခ် ထားျခင္း ခံၾကရသည္။ ထုိေၾကာင့္ သီေပါမင္းသည္ ျမန္မာ့ နန္းပလႅင္တြင္ ၿပိဳင္ဘက္မရွိ စိုးစံ ရေလေတာ့သည္။
